Με αφορμή το πρόσφατο θάνατο του νεαρού φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη, έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση γύρω από το bullying και τη βία,με όποιο τρόπο κι αν αυτή εκφράζεται. Ο εκφοβισμός και η κακοποίηση δεν είναι παρά πτυχές του ίδιου φαινομένου και μπορούν να συναντηθούν σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και των προσωπικών σχέσεων.
Όταν αναφερόμαστε στην κακοποίηση, μας έρχεται συνήθως στο μυαλό η σωματική και η σεξουαλική κακοποίηση. Ωστόσο, μια νέα έρευνα δείχνει πως η συναισθηματική κακοποίηση είναι τόσο επιβλαβής όσο η σωματική και η σεξουαλική.
Καθένας γνωρίζει πόσο τραυματική είναι η σωματική και σεξουαλική βία για ένα παιδί. Σπάνια όμως αναφερόμασταν μέχρι τώρα στην ψυχολογική βία. Ωστόσο, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής λέει πως πρόκειται για την πιο απαιτητική και κυρίαρχη μορφή παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης. Τότε γιατί δεν αναφερόμαστε σε αυτό το θέμα με τον ίδιο ζήλο που δείχνουμε σε άλλες, πιο ορατές μορφές βίας;
Ως ένα βαθμό μπορεί να είναι απλή έλλειψη επίγνωσης της σοβαρότητας της. Μέχρι τώρα οι μελέτες είχαν εστιάσει στα μακροχρόνια (και σοβαρότατα) αποτελέσματα σεξουαλικής και σωματικής κακοποίησης . Όμως σύμφωνα με μια νέα έρευνα του Joseph Spinazzola, ερευνητή και διευθύνοντα σύμβουλο του οργανισμού The Trauma Center, παιδιά που έχουν κακοποιηθεί ή παραμεληθεί συναισθηματικά μπορεί να αναπτύξουν παρόμοια, και μερικές φορές χειρότερα, ψυχικά προβλήματα από παιδιά που έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά ή σωματικά.
Στην έρευνα αναλύθηκαν διαχρονικά δεδομένα ιστορικού ζωής, από περισσότερα από 5.500 χιλιάδες παιδιά, θύματα σωματικής βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης, ή ψυχολογικής κακοποίησης ή κάποιου συνδυασμού αυτών. Ως ψυχολογική κακοποίηση ορίστηκαν μορφές βίας ή παραμέλησης από κάποιον από τους φροντιστές, δηλαδή συμπεριφορές όπως εκφοβισμός, απειλές, σοβαρές προσβολές, απομόνωση κλπ.
Τι βρέθηκε από την έρευνα;
Ένας συγκλονιστικός αριθμός των συμμετεχόντων παιδιών, σε ποσοστό 62% είχε ιστορικό ψυχολογικής κακοποίησης, και το 24% από τις περιπτώσεις που μελετήθηκαν σχετίζονταν αποκλειστικά με αυτή τη μορφή βίας. Επίσης, οι ερευνητές βρήκαν πως παιδιά που υπήρξαν θύματα ψυχολογικής βίας υπέφεραν από άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτο-εκτίμηση, διαταραχή μετατραυματικού στρες και τάσεις αυτοκτονικότητας, στον ίδιο – και σε μερικές των περιπτώσεων σε ακόμη μεγαλύτερο – βαθμό με παιδιά που είχαν κακοποιηθεί σωματικά ή σεξουαλικά.
Εξαιρετικά ανησυχητικό είναι το γεγονός πως ανάμεσα στα τρια είδη κακοποίησης, η ψυχολογική βία είχε υψηλότερη συσχέτιση με διαταραχές κατάθλιψης, άγχους, προσκολλήσεις και καταχρήσεις ουσιών. Όπως είναι φανερό, δεν πρόκειται για ένα θέμα που μπορούμε απλά να προσπεράσουμε.
Αν και για την Ελλάδα δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα λόγω απουσίας συστηματικών ερευνών, γνωρίζουμε πως στις ΗΠΑ σχεδόν 3 εκατομμύρια παιδιά βιώνουν κάποια μορφή βίας κάθε χρόνο. Αλλά όπως τονίζει ο J. Spinazzola, καθώς δεν υπάρχουν εμφανή, σωματικά σημάδια που σχετίζονται με την ψυχολογική κακοποίηση, είναι δύσκολο για τους κοινωνικούς λειτουργούς και τις υπηρεσίες προστασίας ανηλίκων να αναγνωρίσουν την ύπαρξή της.
Επιπλέον, αναφέρεται στο γεγονός πως η συναισθηματική βία δεν κουβαλά το ίδιο κοινωνικό στίγμα και ταμπού όπως τα άλλα είδη κακοποίησης, παρότι είναι το ίδιο επιζήμια για την ψυχική υγεία των παιδιών. Έτσι, πρωταρχικός στόχος μας θα πρέπει να είναι εφαρμόσουμε περισσότερες πρωτοβουλίες κοινωνικής ευαισθητοποίησης για να “βοηθήσουμε τους ανθρώπους να καταλάβουν το πόσο βλαβερή είναι η συναισθηματική κακοποίηση για τα παιδιά και τους εφήβους”.
Ωστόσο, ο ξαφνικός σάλος που υπάρχει αυτές τις μέρες γύρω από αυτά τα θέματα δε θα πρέπει να μας οδηγήσει σε υπερβολικές αντιδράσεις ή σε παθολογικοποίηση όλων των συμπεριφορών. Οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο τι θεωρούμε (και κατά συνέπεια ονοματίζουμε) κακοποίηση, βία ή επιθετική συμπεριφορά και πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται.
Η βία και η επιθετικότητα είναι φαινόμενα με ευρείες διαστάσεις και συνεπώς υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην αποσαφήνιση των όρων και των εννοιών.
Για να εκτιμήσουμε τη σοβαρότητα ενός προβλήματος πρέπει να λάβουμε υπόψη τους εξής βασικούς παράγοντες:
- Την ένταση, τη διάρκεια συχνότητα της επιθετικής συμπεριφοράς,
- Το αν και κατά πόσο είναι παρούσα σε όλα τα πλαίσια και σε ποια πλαίσια εμφανίζεται,
- και τέλος την ύπαρξη άλλων σοβαρών προβλημάτων (πχ. συναισθηματικών, γνωστικών κλπ.)
Οφείλουμε επίσης να λάβουμε υπόψη μας κατά πόσο η βία ή η επιθετικότητα εκφράζονται ως άμυνα απέναντι σε ψυχολογικές και σωματικές απειλές, ή ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας – νευρωτικό χαρακτηριστικό, όπως λόγου χάρη ένας μαθημένος τρόπος αντίδρασης, σε συγκεκριμένα βιώματα.
Τα φαινόμενα βίας, επιθετικότητας και κακοποίησης είναι αρκετά διευρυμένα στη σύγχρονη εποχή, είτε παρουσιάζονται ανοιχτά είτε συγκαλλυμένα. Τόσο οι αιτίες όσο και οι συνέπειες τους σχετίζονται με ποικίλους εσωγενείς και εξωγενείς παράγοντες και μπορεί να έχουν αυξημένη σοβαρότητα και μακροχρόνιο αντίκτυπο. Για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, πρώτο βήμα είναι η ενημέρωση και η συνειδητοποίηση και στη συνέχεια η καλλιέργεια του σεβασμού στην ατομικότητα ίσως καταφέρει να ελαχιστοποιήσει τις επιθετικές συμπεριφορές μεταξύ των ανθρώπων.